گیربکس اتوماتیک ، عمل تعویض دنده از دنده 1 به بالا را به صورت خودکار انجام می دهد ، یعنی سنگین و سبک کردن دنده و یا همان تغییر نسبت انتقال را به صورت اتوماتیک انجام می دهد؛ این گیربکس ها ، تغییر دنده را با توجه به شرایط خیابان یا جاده ( سربالایی یا سرپایینی بودن جاده ) و خواسته های راننده ( میزان فشردن پدال گاز و یا ترمز و… ) انجام می دهد.
خودرویی که از گیربکس دستی استفاده می کند دارای سه پدال گاز ، ترمز و کلاچ می باشد و رانندگان ، همیشه ، یکی از پاهایشان را برای استفاده از کلاچ کنار گذاشته و با پای دیگر یا گاز داده و یا ترمز می گیرند.
اما خودرو های دارای گیربکس اتوماتیک فاقد کلاچ می باشند و تنها دو پدال گاز و ترمز دارند. بنابراین پای چپ رانندگان ، آزاد می باشد و تنها با پای راست یا گاز می دهند یا ترمز می گیرند.
اشتباهی که دسته ای از رانندگان ناشی و تازه کار در خودرو اتوماتیک انجام می دهند این است که از پای راست جهت فشردن پدال گاز و از پای چپ جهت ترمزگرفتن استفاده می کنند و این کار اشتباه علاوه بر آسیب های احتمالی به گیربکس ، باعث حوادث رانندگی نیز می شود؛ پس باید با پای راست ، پدال ترمز و گاز را کنترل کرد و پای چپ هیچ کاری نباید بکند.
هنگامی که از گیربکس اتوماتیک استفاده می کنیم ، دسته دنده را می توانیم در چند حالت قرار بدهیم.
در شکل زیر یک مدل دسته دنده گیربکس اتوماتیک را مشاهده می کنید؛ در این گیربکس ها شما می توانید یکی از حالت های D ، N ، R ، P را انتخاب کنید. برای انتخاب هر حالت باید خودرو متوقف بوده و پای خود را روی ترمز قرار دهید سپس دسته دنده را از حالتی به حالت دیگر قرار دهید. در ادامه کاربرد هر کدام بیان خواهد شد.
وضعیت یا حالت D گیربکس
انتخاب حالت D به معنای حرکت به سمت جلو می باشد؛ با انتخاب این حالت ( در حالتی که پدال ترمز را فشرده اید ) خودرو تمایل دارد به سمت جلو حرکت کند و معمولا ارتعاش خفیفی پیدا می کند؛ وقتی که شما پایتان را از روی پدال ترمز بردارید ، خودرو با سرعت کمی شروع به حرکت می کند، با فشردن پدال گاز ، خودرو سرعتش افزایش پیدا می کند و به صورت اتوماتیک به دنده های بعدی می رود؛سرعت شما کم باشد یا زیاد ، شتاب بگیرید یا ترمز کنید ، فرقی ندارد خودرو به صورت اتوماتیک دنده را سبک یا سنگین می کند و شما فقط باید برای شتاب گرفتن یا حفظ سرعت گاز بدهید یا برای کاهش سرعت و توقف کردن ترمز کنید ، خودرو تعویض دنده را خودش انجام می دهد.
وضعیت یا حالت N گیربکس
این حالت همان خلاص می باشد ، در وضعیت N هیچ ارتباطی بین موتور خودرو و چرخ ها برقرار نمی باشد. از این وضعیت می توان در توقف ها ( مثلا پشت چراغ قرمز و…) استفاده کرد.
وضعیت یا حالت R گیربکس
دنده عقب خودروهای اتوماتیک با وضعیت R ، نشان داده شده است ، برای استفاده از دنده عقب ، مانند وضعیت D ابتدا باید کاملا توقف کرد ، ترمز را فشرده و سپس دسته دنده را در وضعیت R قرار داد ، پس از مکث دو ثانیه ای پدال ترمز را به آرامی رها کرد تا خودرو آرام به عقب حرکت کند ، در صورت به سرعت بیشتر ، می توان پدال گاز را نیز فشرد.
وضعیت یا حالت P گیربکس
در خودروهای دارای گیربکس دستی ، جهت ثابت نگه داشتن خودرو در زمانی که می خواهید پارک کنید و از خودرو پیاده شوید علاوه بر ترمز دستی ، خودرو را در دنده 1 ، عقب یا سایر دنده ها قرار می دهید تا خودرو حرکت نکند و پایداری بیشتری داشته باشد؛ در خودروهای اتوماتیک نیز برای حفظ و پایداری بیشتر خودرو در حالت پارک ، وضعیت P پیش بینی شده و شما می توانید خودروی خود را هنگامی که پارک کردید در حالت P قرار دهید.
دسته دنده ماشین های اتوماتیک به اشکال و مدل های مختلفی ساخته می شوند.
بعضی از آنها در ریلی حرکت می کنند و به وضعیت های مختلف قرار می گیرند.
بعضی از ماشین های اتوماتیک ، راننده توسط یک دکمه ، وضعیت دنده را تغییر می دهد مانند شکل زیر که با چرخاندن دکمه ای شبیه دکمه های تنظیم ولوم صدا ، راننده ، وضعیت مورد نظر را انتخاب می کند.
در بعضی از خودروهای اتوماتیک ، راننده ، تنها با بالا و پایین یا چپ و راست کردن دسته دنده ، وضعیت موردنظر را انتخاب می کند.
تیپ ترونیک (مونوترونیک و یا شیفت ترونیک)
در بعضی از خودروهای اتوماتیک هنگامی که وضعیت یا حالت D را انتخاب می کنید ، می توانید بصورت دستی نیز ، دنده را عوض کنید. (یعنی با تغییر نسبت انتقال ، دنده را سبک یا سنگین کنی) به چنین خودروهایی تیپ ترونیک ، مونوترونیک و یا شیفت ترونیک می گویند ، این سه اصطلاح با یکدیگر تفاوتی ندارد و فقط شرکت های خودروسازی نام های مختلفی برای این سیستم انتخاب می کنند . مثلا شرکت هیوندا ، اصطلاح شیفت ترونیک را انتخاب می کند و خودروسازان آلمانی تیپ ترونیک . برای این منظور ، دسته دنده خودروهای تیپ ترونیک در وضعیت D قابلیت حرکت به جلو و عقب یا چپ و راست را دارا می باشند. (جهت سبک و سنگین کردن دنده)
در شکل زیر دسته دنده ای نشان داده شده که در حالت D ، امکان حرکت به جلو و عقب جهت تعویض دنده را دارا می باشد.( با علامت مثبت و منفی روی کاور حک شده است.)
در بعضی از خودروهای اتوماتیک شیفت ترونیک ، علاوه بر قابلیت تعویض دنده های 1 تا آخر ، بر روی دسته دنده ، شما می توانید این کار را از طریق اهرمی پشت فرمان نیز انجام دهید؛ این قابلیت به خصوص در خودروهای اسپرت اتوماتیک اهمیت زیادی دارد؛ این اهرم ها در هر دو طرف فرمان قرار دارند؛ در شکل زیر این اهرم ها را می بینید که به رنگ مشکی و نوار دور قرمزرنگ مشخص شده اند.( فرمان خودرو جدا شده است.)
در شکل زیر تعویض دنده از طریق این اهرم ها را مشاهده می کنید.
رانندگی با این اهرم های تعویض دستی دنده رانندگی لذت بخشی را به ارمغان می آورد؛ راننده می تواند با حرکت دادن اهرم به سمت فرمان یا برعکس ، دنده را در کوتاه ترین زمان عوض کند.
روش کار و ساختمان داخلی گیربکس های داخلی به شدت پیچیده بوده و هزینه تعمیرات گیربکس های اتوماتیک نسبت به گیربکس های دستی زیاد است.
در گیربکس های دستی ، با اضافه کرده یک زوج چرخ دنده ، یک دنده مجزا می شود به گیربکس یک دنده افزود ولی با اضافه شدن یک دنده به گیربکس های اتوماتیک ، ساختمان آن به کلی تغییر می یابد و حجم و اندازه آن به مقدار زیادی افزایش می یابد.
بسیاری از رانندگان ترجیح می دهند از گیربکس دستی استفاده کنند تا علاوه بر کاهش مصرف سوخت ، خودرو را کاملا در کنترل خود داشته باشند.
